د د قرآن کریم راغونډول او تدوینول سرچينه کتل

{{سوال}}
د لومړي ځل لپاره قرآن څه وخت ټول کړل شو؟ او ایا د رسول اکرم صلی الله علیه وسلم په نظارت کې د قرآن ترتیب او تدوین ترسره شو، یا دا د صحابه کرامو په تشخیص سره ترسره شوی؟
{{پایان سوال}}
اسلامي مفسران او عالمان، د [[قرآن]] د راغونډولو او تدوینولو په مساله کې چې د چا په وسله او کوم وخت شوی اختلاف لري. ځینې په دې باور دي چې د ایتونو او سورتونو ترتیب یوه توفیقي چاره ده او په خپله د [[ پېغمبر اکرم (ص)]] په وسیله د هغوي په ژوند کې شوې ده. د دې په مقابل کې ځینې نورو په دې باور دي چې د قرآن راغونډول او تدوینول له پېغمبر (ص) څخه وروسته او د صحابه و په نوښت، اجتهاد او اختیار سره وو.
 
== د سورتونو او ایتونو ترتیب  ==
=== د پېغمبر (ص) په زمانه کې د قرآن راغونډول ===
د قرآني علومو ځینې عالمان په دې باور دي چې هغه قرآن چې نن له مونږ سره دی، بالکل د سورتونو او ایتونو په همدې ترتیب سره د پېغمبر (ص) په زمانه کې راغونډ شوی دی.<ref>زقزوق، محمود حمدی، الموسوعة القرآنیة المتخصصة، قاهره- مصر،  وزارة الاوقاف. المجلس الاعلی للشئون الاسلامية، ۱۴۲۳ق، مخ۲۲۴. خرمشاهی، بهاء الدین، دانشنامه قرآن کریم، ۱ ټوک،  ۴۵۹مخ </ref>  دغه ډلې د خپلې عقیدې لپاره ځینې دلیلونه راوړي منجمله: 
* قرآن ته د پېغمبر اهمیت ورکول، چې د قرآن تلاوت او حفظ ته یې توجه کوله.
*د قرآن حافظانو به قرآن پېغمبر ته وړاندې کاوه.
* د [[قرآن د کاتبانو]] شتون  چې پېغمبر به هغوي ته وحي املا کوله او هغوی به لیکله او پېغمبر به دهغوي غلطۍ نیولې او لیکلی متن به یې سماوه. دا، د قرآن د کتابت د لیکنې په اړه د پېِغمبر د حساسیت او پرې څارنې ښودنه کوي.
* د قرآن ختم په هغه زمانه کې و چې دا په پخپله په هغه زمانه کې د قرآن د پېل او پای ښودنه کوي.
*داسې روایتونه شته چې صحابه و د پېغمبر په زمانه کې قرآن راغونډ کړ.
* ځینې نور دلیلونه شته دي چې غیر تاریخي دي چې په کې دې دلیل ته اشاره کولی شو چې په دې موضوع کې د پېغمبر سستي او سترګې پټول د منلو وړ نه دي؛  له دې امله چې د قرآن نه راغونډولو او د پېغمبر (ص) په وسیله د قرآن نه راغونډولو او ترتیب او تدوین نه کولو، د تحریف او تیتوالي او د ډېرو نسخو د جوړېدو لپاره لاره هواروله  او د تاریخ په اوږدو کې د قرآن تحریف یوه ممکنه چاره جوړېدله. په بله معنا، د قرآن راغونډول د پېِغمبر (ص) د رسالت یوه برخه وه.<ref>تاریخ تدوین قرآن کریم، سید جعفر مرتضی عاملی، کیهان اندیشه ۱۳۶۸ ګڼه ۲۸.</ref>

د دلیلونو ټولګه ښیي چې د سورتونو او ایتونو ترتیب په خپله د پېغمبر (ص) په لاس شوی دی. یا دا چې که څه هم د صحابه و په وسیله راغونډ شوی وي، د پېِغمبر د سپارښتنو او توصیو په چوکاټ کې و، که نه وي څنګه ممکنه ده چې ټول صحابه یو واحد اجتهاد ته ورسیږي چې پلانکی سورت دې د قرآن په کوم ځای کې وي او د قرآن پېل او پای دې کوم سورتونه وي. ضرور په خپله پېغمبر په دې اړه ځینې نظریې ورکړي چې صحابه په دې اړه یو واحد نظر ته ورسیدل.
 
=== له پېغمبر(ص) نه وروسته د قرآن تدوین ===
{{اصلي لیکنه| د اصحابو له خوا د قرآن د سورتونو ترتیب }}
د قرآن راغونډول له پېغمبر وروسته او د [[صحابه و]] په وسیله شوې دي. سیوطي په دې باور دی چې اسلامي عالمان په دې  خبره یوه خوله دي.<ref>سیوطي، عبد الرحمن بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، الهيئة المصرية العامة للكتاب، ۱۳۹۴ق، ټوک۱، مخ۱۳۵.</ref> ویل شوي چې په لومړي ځل د لومړي خلیفه په زمانه کې او د [زید بن ثابت]] په هڅو سره مصحف تدوین شوی دی. له دې مخکې هم امام علي (ع) یو مصحف تدوین کړی و. ځينو سپین روبو اصحابو هم د قرآن تدوین او راغونډولو ته ملا وتړله. دا خبره سبب شوه چې د قرآن ډېرې نسخې برابرې شي چې له دې امله چې اعراب یې نه درلود په قرائت کې د اختلاف سبب شو. او په همدې وجه د نسخو دغه ګڼ شمېروالی د عثمان په زمانه کې د مصحفونو د یو کولو محرک وګرځېد.<ref>جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنى، ۱ټوک، ۷مخ.</ref>

== د یوه مصحف جوړېدل ==
د پېغمبر (ص) په زمانه کې د وحي کتابت کېده. خو له دې امله چې د وحي نزول دوام درلود، قرآن په یوې واحدې نسخې کې نه و راغونډ شوی. د وحي لوی کاتبان، [[امام علی(ع)]]، [[أبىّ بن كعب]] او زيد بن ثابت وو او د وحي نور کاتبان په وروسته پړاو کې وو.<ref>تاريخ قرآن، معرفت، محمد هادى، ټوک، مخ۲۸</ref> د مکې په پړاو کې د وحي په مهمو کاتبانو[[خلفای راشدین]]، [[طلحه]] و [[زبیر]]، [[سعدبن ابی وقاص]] او... ګڼل کیږي.<ref>دانشنامه قرآن کریم، بهاالدین خرمشاهی، ټوک۱، مخ ۴۵۹</ref>

د لومړي خلیفه په زمانه کې، د مصحف راغونډول د زید بن ثابت له خوا وشول. د امام علي (ع) په شان بزرګو صحابه و هم «مصحف» راغونډ کړ او هغه کسان چې له لوړ مقامه برخمن وو مصاحفو ته یې د مسلمانانو پام وګرځېد.<ref>درسنامه علوم قرآنى، حسین جوان آراسته، ټوک۱، مخ۷</ref>
د هغو ډېرو نسخو چې له یو بل سره یې ټکر درلود د ختمولو په زمینه کې اصلي او مهم کار او د یوې واحدي نسخې اعلانول د عثمان په زمانه کې وشول چې د قرآن د حافظانو او کاتبانو په راغونډولو سره دغه کار وشو. ډېرو کسانو مصحفونه راغونډول چې د صلاحیت، وړتیا او توان له نظره یو شان نه وو نو ځکه یې له یو بل سره رابطه نه لرله او  د هر یوه نسخه د  رودې، ترتیب، قرائت او... له اړخه مختلفه وه.  په مصحفونو او قرائتونو کې اختلاف په خلکو کې د اختلاف سبب شو؛ نو [[درېیم خلیفه]] د حذیفه بن یمان په وړاندیز د مصحفونو د یو شان کولو په فکر کې شو. عثمان د صحابه و په مشوره دې نتیجې ته ورسید چې  مصحفونه یو شان کړي او د ابی بن کعب په مسوولیت او مشرۍ یې یوه کمېټه جوړه کړه او د مصحفونو د یو شان کولو کار یې پېل کړ.<ref>معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ټوک۱، مخ۳۳۴–۳۸۵.</ref>

[[سیوطی]]وایي: حضرت علي (ع) هم په دې اړه خپله موافقه رایه په اصولي ډول څرګنده کړه.<ref>الاتقان فی علوم القرآن، ټوک۱، مخ۱۲۶.</ref>  له دې امله چې مختلف مصحفونه له مختلفو قرائتونو او لهجو سره د[[قرآن کریم]] په ایتونو کې د سخت اختلاف سبب کېدل، درېیم خلیفه د قرآن کریم په قرائت کې د ګډوډۍ او اضطراب د ختمولو لپاره د یو واحد مصحف له جوړولو وروسته امر وکړ چې نور مصحفونه وسوزوي او دا خبره د عثمان د ملامتولو او پرې اعتراضونو سبب شوه.<ref>التمهید فی علوم القرآن، ټوک۱، مخونه۳۳۴–۳۸۵.</ref>

*''' په راغونډ شوي قرآن د امامانو تایید'''
[[ معصوم امامان (ع)]] قایل دي چې قرآن کریم باید د دودې نسخې او قرائت مطابق تلاوت کړی شي؛ لکه څنګه چې امام علي (ع) وروسته له هغه چې خلیفه شو،  خلکو وهڅول چې په هماغه مصحف چې د عثمان په وسیله راغونډ شوی و، پابند ووسي او پکې بدلون رانه ولي. دا له دې امله وه چې له هغې وروسته، هیڅوک د [[قرآن کریم]] د اصلاح په نوم په هغه کې کوم بدلون او تحریف رانه ولي.<ref>پژوهشی در تاریخ قرآن، مخونه۴۴۸–۴۶۲.</ref> همداراز [[شیعه]] د معصومو امامانو (ع) په پېروۍ سره باوري دي چې هغه قرآن چې نن سبا د مسلمانانو په لاس کې دي،هماغه  کامل او جامع قرآن دی او هیڅکله  پکې تحریف او بدلون نه دی شوی؛ لکه څنګه چې یو کس د [[امام صادق (ع)]] په وړاندې د قرآن کریم یو عبارت د نورو د قرائت په خلاف ولوسته. امام (ع) هغه ته وفرمایل:«نور دغه شان قرائت ونه کړې او لکه څنګه چې ټول خلک قرائت کوي، هغه شان قرائت وکړه.<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ټوک۴، مخ۸۲۱.</ref>


== لا ډېره مطالعه ==
# تاریخ و علوم قرآن، میر محمدی زرندی.
# نگاهی به قرآن، علی اکبر قرشی.
# تاریخ قرآن، آیت الله معرفت.
# علوم قرآن، آیت الله معرفت.

== سرچینې ==