محکم او متشابه

پوښتنه

په قرآن کې له محکم او متشابه آیتونو څخه څه مراد دی؟

د محکم او متشابه آيتونو شتون د آل عمران سوره په اوومه آيت کې په څرګند ډول بيان شوى دی، او محکم آيتونه يې «ام الکتاب» بلل کيږي. محکم باثباته او د هر ډول ګډوډۍ او تخریب مخه نیسي. له بلې خوا متشابه ورته مانا لري، په دې ډول چې دا ورته والی د حق او باطل تر منځ د خطا سبب ګرځي.

په قرآن کې د متشابه آيتونو د شتون لپاره دلیلونه لکه د کلمو نیمګړتیا چې د لوړې معنی څرګندولو لپاره، د ماوراء الطبیعه او نورې نړۍ په تړاو د انسان د افکارو نیمګړتیا. پوهانو او مفکرینو ته په قرآن کې د تأمل او فکر کولو بلنه او خلکو ته د علم په راسخانو كي راجع کول راغلي چي هغوى رسول الله(ص) او اهل بيت(ع) دي.

لغوي او اصطلاحي معنی

محکمات

«محکم» د باثباته او نه ماتیدو په معنی، دا د «حَکَمَ حَکْماً» له ریښې څخه راځي چې معنی یې «مَنَعَ مَنعاً» ده. او د هر ډول ګډوډۍ او بربادۍ د مخنیوي معنی ورکوي. راغب اصفهاني وايي: حكم په اصل كې د منع كولو او مخنيوي په معنا كې کارول شوی دی، خو د فساد مخنيوی همدا ويل شوي دي چې هر هغه وينا چې روښانه او بې شبهه وي او د غلط فهمۍ تابع نه وي، ټينګه او نه ماتېدونکې وي، محکم ويل کېږي.

متشابهات

متشابه له «شُبْه» ریښې څخه (د مصدر اسم) د «مثل او ورته والی» په معنی یا «شَبَه» (مصدر)، د «یوشانوالۍ» په معنی دی؛ په دې ډول چې په دې یوشانوالۍ کې حقیقت پټ وي او حق او باطل سره ګډ وي او د خطا سبب ګرځي. راغب اصفهاني د قرآن متشابهات، آیتونه ګڼي چې تفسیر یې ستونزمن دی؛ ځکه چې د خپل ظاهریي سره ورته والی نه لري او له بل څه سره ورته والی لري. کله چې د حق کلمه (قرآن کریم) له حق پرته بل شکل ولري او له باطل سره مشابهت ولري، ورته متشابه ویل کیږي.

په قرآن کې محکمات

محکم آيتونه هغه آيتونه دي چې معنا يې دومره روښانه وي چې په معنا کې يې د خبرې اترې او بحث لپاره هيڅ ځاى نه وي؛ لکه ﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ؛ ووایه: خدای یو دی ﴾ آیت (اخلاص:۱) دغه ایتونه په قرآن کې «ام الکتاب» بلل شوي دي. ام الکتاب د ریښې په معنی، د متشابه آیتونو حواله او مفسر ګڼل کیږي.

په قرآن کې متشابهات

د ﴿هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ…؛ همغه ذات دى چې پر تا يې دا كتاب نازل كړى، چې ځينې يې محکم آيتونه دي چې د دې كتاب بنسټ دى. او د هغې یوه برخه متشابه ده …﴾(آل عمراه:۷) آیت مطابق په قرآن کې د متشابهاتو شتون د محکمو په وړاندې څرګند شوی دی. په قرآن کې تشابه د کلمو د لنډوالي او د معنی د اوږدوالي له امله په وجود کې راغلی دی. د مثال په توګه، د خدای او د هغه د افعالو په اړه آیتونه په مجاز طریقه، کنایه یا استعاره کارول شوی دی. لکه: ﴿فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ رَمَی وَلِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَنًا إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛ دا تاسو نه یاست چې دوی یې وژلي؛ بلکي خدای يې وژل! او دا [اې پېغمبره چې په مخونو يې خځلې او تيږې اچولې] نه وې. بلکه، خدای وغورځاوه! او الله غوښتل چې په دې وسيله مؤمنان وازمايي؛ خدای اوریدونکی او پوه دی‏﴾(انفال:۱۷)

ځينې خلک دې آيت ته دلیل راوړي او وايي چې انسان ازاد اراده نه لري او ټول کارونه خداى کوي او دا استدلال صحيح نه دى. په دې آيت كې په غور سره معلومېږي چې خداى په دې آيت كې د مسلمانانو او د رسول الله(ص) د وژلو او تیراچولو خبره نه ردوي، بلکې غواړي ووايي دا خیال مه کوه چې پر کفارو ستاسو بریا عادي او طبیعي وه. دا خداى و چې مؤمنان يې پياوړي كړل او كافران يې د خپلو رالېږل شويو پرښتو له لارې وويرول او په هغو کنکریو سره چې رسول الله(ص) پرې وغورځوله، هغوی یې وتښتول او د مؤمنانو د وژلو او نيولو توان يې وركړ.

﴿یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ سَاقٍ وَیُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ فَلا یَسْتَطِیعُونَ؛ په کومه ورځ چې هغه لویه پېښه راښکاره شي او دوی به سجدې ته راوبلل شي، مګر دوی به ونه توانیږي ﴾(قلم:۴۲) په عربي عرف کې د «سَاقٍ» کلمه کارول د موضوع له سختۍ او بدتر کنایه ده. «کشف ساق» له کار کولو لپاره د بشپړ چمتووالی کنایه ده، پدې مانا چې سکرټ کمر سره وتړل شي. ځکه چې د هغې اړتیا د ښکته پښه ښکاره کول دي. دا آيت د عربو د متعارف استعمالو له مخې په دې دلالت کوي چې د قيامت په ورځ به حالات سخت او خراب شي او کافران به په مصيبت کې وي.

اشاعره او اهل تجسم دغه آیت په لفظي ډول تفسیر کړی او ویلي یې دي: "مطلب دا دی چې په هغه ورځ به د خدای ښکته پښه ښکاره شي او کافرانو ته به د سجدې کولو امر وشي او دوی به ونه توانیږي."

په قرآن کې د متشابه آيتونو د شتون لاملونه

په قرآن کریم کې د متشابه آیتونو د شتون حکمت په ډیرو مواردو کې راغلی دی. ځینې یې دا دي:

• د انسان په خبرو اترو کې کارول شوي کلمې او جملې یوازې د ورځني اړتیاو لپاره رامینځته شوي او د الفاظو دغه کمښت او د ماوراء الطبیعه معناګانو په رسولو کې بې کفایتي د دې سبب ګرځي چې د قرآني متشابهاتو د پام وړ برخه راښکاره شي چي دا کلمه تفسير او تأویل ته اړتيا لري.
• د قرآن ډېر حقایق له بلې نړۍ سره تړاو لري، چې د انسان د افکارو له افق څخه لرې پراته دي او انسان د هغو په ژوروالي د پوهېدو توان نه لري. د افکارو دغه کمښت او د دغو معناګانو لوړه افق د ځينو آيتونو د تشابه بل لامل دی. لکه د قيامت په هکله او داسې نور ځينې آيتونه.
• ټول قرآن محکم دی، مګر کله چې د انسان د فکر په کچه راښکته شي، تشابه پیدا کیږي. لکه باران چې پر ځمکه له راښکته کېدو مخکې فوم نه لري، خو وروسته له دې چې پر ځمکه راښکته او راروان شي، فوم جوړېږي ؛ د علم له اسمانه هیڅ ډول متشابه نه ده راښکته شوې، بلکې د انسان په نیمګړې عقل باندې د باران په وریږدلو سره تشابه رامنځ ته شوی دی.»
• د عقل خاوندانو او پوهانو خپل افکار عملي کړي ترڅو د خداى په رښتيني اراده په دقيق او استدلال سره درک کړي او په دې کار سره به نورو خلکو ته د دوى د فضل او برترۍ درجې روښانه شي او لوړو درجو ته به ورسيږي.
• بل دلیل د اهل بیت (ع) او پیغمبر (ص) ته د خلکو راجع کول دي چې احادیثو هم تایید کړی دی. په قرآن کريم کې د دې ډول آيتونو شتون د الهي رهبرانو (په علم کې راسخان) او د رسول الله (ص) او د هغه اوصیاو ته د خلکو سخته اړتيا روښانه کوي او د دې لامل ګرځي چې خلک د خپلو علمي اړتياوو لپاره هغوی ته ورشي.

د لازیاته مطالعي لپاره

• په قرآن کې محکم او متشابه، محمد حسینی بهشتی.
• د محکم او متشابه په اړه څېړنه، محمد اسعدی و محمود طیب حسینی.
• د قرآن محکم او متشابه په هکله څېړنه، ام البنین موقر.